HALIYA DOKUNMUŞ BİR AŞK MASALI: MOHSEN MAKHMALBAF’IN GABBEH’Sİ
TAHSİN TİMURBOĞA
“Ben bir halı değilim. Benim hikâyem ipliklerle değil, yüreğimle dokundu.”
— Gabbeh
İran sinemasının şiirsel ustası Mohsen Makhmalbaf, 1996 yapımı Gabbeh ile izleyiciyi yalnızca bir aşk hikâyesine değil; renklerin, doğanın ve geleneklerin iç içe geçtiği bir ruh yolculuğuna davet eder. Yıkanan bir halının içinden çıkan genç bir kadının sesiyle açılır film; bu ses, yalnızca aşka değil, bastırılmış arzulara, ifade edilmemiş hayallere ve özgürlük özlemine de dairdir.
Her bir halı motifi gibi, Gabbeh de katman katman açılır: Aşkı yasaklanmış bir kadının hüznü, kırsalın büyüleyici doğasında yankılanır. Renkler konuşur, sessizlik anlatır, geleneksel bir halı, susturulmuş bir hayatın taşıyıcısı olur.
İran Sinemasının Görsel Bir Şiiri: Gabbeh
Film, yaşlı bir çiftin nehir kenarında bir halıyı yıkamasıyla başlıyor. Ancak yıkanan bu halının içinden genç, güzel bir kadın beliriyor: Gabbeh. Bu an, izleyiciyi gerçeklikten hayale sürükleyen anlatının kapısını aralıyor. Gabbeh, aşkına kavuşamamanın hüznüyle, ailesinin geleneksel baskıları arasında sıkışmış genç bir kadının hikâyesini temsil ediyor.
Simgesel Anlatım ve Görsel Dil
Gabbeh, klasik hikâye anlatımından çok, görselliğin ve simgelerin gücüne yaslanan bir film. Makhmalbaf, her kareyi adeta bir halı deseni gibi işliyor; çarpıcı renkler, pastoral manzaralar ve geleneksel kıyafetler filmin temel estetik yapı taşlarını oluşturuyor. Özellikle kırmızı, mavi ve altın sarısı gibi sıcak tonların hâkim olduğu sahneler, karakterlerin duygularını yansıtan soyut bir görsel dil yaratıyor.
Doğanın varlığı filmde yalnızca bir arka plan değil, neredeyse başlı başına bir karakter. Dağlar, nehirler, rüzgâr, toprak ve gökyüzü, Gabbeh’in içsel dünyasını tamamlayan birer metafor işlevi görüyor.
Kadın Sesi ve Özgürlük Arayışı
Film, geleneksel İran toplumundaki kadınların bastırılmış sesine zarif ama etkileyici bir biçimde ışık tutuyor. Gabbeh karakteri, aşkını özgürce yaşamak isteyen ama ailesinin kurallarına uymak zorunda kalan bir genç kadını temsil ediyor. Bu durum, sadece bireysel bir hikâye değil; aynı zamanda İran’da kadın olmanın ne anlama geldiğine dair evrensel bir alegoriye dönüşüyor.
Halının Üzerindeki Hikâye
Makhmalbaf’ın ustalıkla kurduğu sinemasal evrende halılar yalnızca dekor değil, anlatının temel taşı. Gabbeh’in hikâyesi, halının desenlerinde, renklerinde ve dokusunda yaşıyor. Film boyunca halılar, bir tür tarih anlatıcısı işlevi görüyor; geçmişi ve duyguları hafızaya kazıyan birer tanık gibi.
Evrensel Bir Şiir
75 dakikalık kısa süresine rağmen Gabbeh, derin katmanlara sahip bir yapıt. Masalsı anlatımı, sembolik dili ve görsel zenginliğiyle izleyiciyi sinema perdesinden halı dokumasına uzanan benzersiz bir yolculuğa çıkarıyor.
Mohsen Makhmalbaf’ın bu şiirsel başyapıtı, yalnızca İran sinemasının değil, dünya sinemasının da en incelikli anlatılarından biri olarak kabul ediliyor. Gabbeh, her izleyişte yeni bir anlam katmanı açan, izleyicisini büyüleyen bir film olmaya devam ediyor.
Puan: 8/10
Neden 8?
Sanatsal özgünlük ve şiirsel anlatım açısından nadir bulunan, görsel olarak büyüleyici bir film.
Kültürel değeri yüksek, İran sinemasının dünyaya açılan kapılarından biri.
Tematik olarak evrensel ama aynı zamanda yerel dokuyu koruyan güçlü bir yapım.
Tek eksi yönü, herkesin kolayca bağ kuramayacağı, soyut ve simgesel anlatımının bazı izleyiciler için uzak ya da yorucu gelebilmesi.
Yönetmen: Mohsen Makhmalbaf
Oyuncular: Shaghayeh Djodat, Hossein Moharami, Rogheih Moharami, Abbas Sayah
Yapım Yılı: 1996
Tür: Dramatik, Deneysel, Romantik
Ülke: İran
Dil: Farsça
Süre: 75 dakika
